Cách đây 78 năm, ngày 23/10/1945, quân và dân Nha Trang - Khánh Hòa đồng loạt tấn công địch tại nhiều vị trí trong thị xã Nha Trang, mở màn cho 101 ngày đêm chiến đấu anh dũng, kiên cường nhằm vây chặt giặc Pháp tại Nha Trang, tạo thời cơ quý báu cho toàn tỉnh, khu vực Nam Trung Bộ và cả nước tranh thủ củng cố xây dựng thực lực về mọi mặt để sẵn sàng bước vào cuộc kháng chiến lâu dài.
Đúng 3 giờ sáng ngày 23/10/1945, Ban Chỉ huy Mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa phát lệnh tấn công địch trên toàn mặt trận, mở đầu cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Khánh Hòa. Một loạt các vị trí quân địch trong thị xã như: Khu nhà ga Nha Trang, nhà đèn (Sở điện lực), Sở thuộc (Viện Pasteur), khu Bình Tân… bị lực lượng của ta nổ súng tấn công mãnh liệt, gây cho chúng nhiều thiệt hại. Tại khu vực nhà ga, sau vài phút nổ súng ta đã làm chủ trận địa, tiêu diệt toàn bộ quân địch, thu được nhiều vũ khí và trang bị.
Thực hiện kế hoạch của Ban Chỉ huy, sau cuộc tiến công đồng loạt tiêu hao quân địch, ta rút về tuyến sau củng cố tổ chức và khẩn trương lập phòng tuyến, tiếp tục bao vây quân địch. Trong vòng một tháng, các lực lượng của ta trên phòng tuyến đã chiến đấu kiên cường, đánh lui tất cả các cuộc phản kích mở vây của quân Pháp. Các lực lượng tự vệ nội thị phối hợp chiến đấu, liên tiếp tổ chức những đợt tấn công chớp nhoáng vào các vị trí trọng yếu của quân Pháp, gây cho chúng một số thiệt hại về sinh lực và phương tiện chiến tranh. Bước đầu đánh bại âm mưu “đánh nhanh, thắng nhanh” của quân Pháp.
Diễn biến chiến trường ở Nam bộ, Nam Trung bộ và Mặt trận Nha Trang được Trung ương Đảng, Chính phủ và Hồ Chủ tịch đặc biệt quan tâm. Trung ương đã điều 19 đơn vị bộ đội vào chi viện cho Mặt trận Nha Trang, đồng thời cử các đồng chí chỉ huy và các phái viên đến nắm tình hình và chỉ đạo Mặt trận. Đặc biệt, cuối tháng 01/1946, đồng chí Võ Nguyên Giáp thay mặt Chính phủ vào kiểm tra tình hình miền Nam. Ngày 27/01/1946, đồng chí tới thị sát Mặt trận Nha Trang và biểu dương quân, dân Nha Trang - Khánh Hòa: “Với biết bao khó khăn của những ngày đầu kháng chiến, quân và dân Nha Trang - Khánh Hòa đã bám trụ vững chắc một thời gian dài trên tuyến lửa, tiêu diệt và tiêu hao, giữ chân quân Pháp, thật sự làm thất bại âm mưu ‘đánh nhanh thắng nhanh’ của địch... Cho đến lúc này, giao thông của ta từ Bắc vào Nam vẫn thông suốt để Trung ương vẫn tiếp tục chuyển vũ khí, bộ đội vào Nam, tạo điều kiện cho hậu phương chuẩn bị kháng chiến”, đồng thời chỉ đạo điều chỉnh cách bố trí và tác chiến. Theo chỉ đạo, ngày 01/02/1946, phần lớn lực lượng ta ở Mặt trận Nha Trang lui về căn cứ Đồng Trăn (Diên Khánh) để củng cố, tổ chức lại. Một phần lực lượng còn được điều ra Phú Yên tăng cường cho Chi đội 2 Nam tiến. Cuộc chiến đấu bao vây quân Pháp 101 ngày đêm (từ 23/10/1945 đến 01/02/1946) tại Mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa kết thúc. Quân và dân Khánh Hòa chuyển sang thực hiện nhiệm vụ mới của cuộc kháng chiến.
Cuộc chiến đấu bao vây quân xâm lược Pháp tại Mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa đã thể hiện ý chí và lòng yêu nước nồng nàn, khao khát độc lập tự do của các tầng lớp nhân dân, góp phần cùng cuộc chiến đấu của quân, dân cả nước. Chiến công trên Mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa là chiến công hào hùng, biểu hiện sinh động tư tưởng tiến công cách mạng, đường lối chiến tranh Nhân dân, tinh thần đoàn kết, hợp đồng chiến đấu giữa các đơn vị Trung ương chi viện với các lực lượng địa phương, giữa quân và dân ta.
Kỷ niệm 78 năm Ngày Nha Trang - Khánh Hòa kháng chiến là dịp để chúng ta ôn lại những trang sử hào hùng của quê hương, dân tộc, đồng thời nhận thức sâu sắc hơn về giá trị lịch sử sự kiện 101 ngày đêm tại Mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa trong những ngày đầu chống thực dân Pháp xâm lược. Qua đó, tiếp thêm sức mạnh, ý chí quyết tâm, nêu cao tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường, ra sức thi đua, nỗ lực đưa Nghị quyết số 09 của Bộ Chính trị về xây dựng, phát triển tỉnh Khánh Hòa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và các nghị quyết của Trung ương về Khánh Hòa vào cuộc sống, phấn đấu xây dựng tỉnh Khánh Hòa ngày càng giàu đẹp, góp phần cùng cả nước thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng./.
Ngô Văn An – Phòng CTCT&SV