Đường Hồ Chí Minh trên biển là tên gọi của tuyến đường vận tải quân sự do Hải quân nhân dân Việt Nam và Quân giải phóng miền Nam Việt Nam thực hiện bí mật trên Biển Đông được thành lập ngày 23 tháng 10 năm 1961, trong Chiến tranh Việt Nam, để vận chuyển vũ khí từ miền Bắc Việt Nam vào chi viện cho Quân Giải phóng miền Nam.
Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân ta kết thúc thắng lợi, nhưng hai miền Nam - Bắc còn bị chia cắt, nhân dân miền Nam còn phải chịu sự đàn áp dã man của kẻ thù. Vì miền Nam, toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta quyết đánh bại quân xâm lược, thu non sông về một mối, Bắc - Nam sum họp một nhà. Để thực hiện ý nguyện đó, Đảng ta chủ trương nối liền hậu phương lớn miền Bắc với chiến trường miền Nam bằng những tuyến đường vận tải chiến lược.
Sau hiệp định Geneva 1954, đế quốc Mỹ và chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm ráo riết tiến hành chính sách “tố Cộng, diệt Cộng”, lê máy chém đi khắp miền Nam. Đứng trước tình hình đó, để tăng cường hơn nữa khả năng chi viện kịp thời cho chiến trường miền Nam làm nhiệm vụ đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; bên cạnh tuyến đường Hồ Chí Minh trên bộ đã được mở vào năm 1959, Bộ Chính trị quyết định mở thêm tuyến vận tải thứ hai bằng đường biển. Và ngày 23/10/1961, Bộ Quốc phòng đã quyết định thành lập Đoàn vận tải biển 759 (nay là Lữ đoàn 125 Hải quân), đánh dấu sự ra đời của tuyến vận tải chiến lược đường Hồ Chí Minh trên biển. Võ Bẩm là người đầu tiên được truyền đạt chủ trương và giao nhiệm vụ này cũng chính là người đoàn trưởng đầu tiên của Đoàn 559 là người có kinh nghiệm mở đường vận tải xuyên Trường Sơn trong chiến tranh Đông Dương, ông đã từng chỉ huy tàu gỗ vượt biển chở vũ khí mua từ nước ngoài về chi viện cho chiến trường Khu 5.
Tháng 7-1959, tiểu đoàn vận tải biển 603 được thành lập, đóng tại cửa biển sông Gianh- Quảng Bình với tên gọi là "Tập đoàn đánh cá Sông Gianh". Thuyền được nguỵ trang giống thuyền đánh cá của ngư dân miền Nam. Sau một thời gian tập luyện, thăm dò và chuẩn bị mọi mặt, đêm ba mươi Tết Canh Tý (ngày 27 tháng 1 năm 1960), chuyến tàu đặc biệt đầu tiên xuất phát, gồm 6 người, do Nguyễn Bất chỉ huy đã đi chuyến đầu tiên vào Nam
Bến sông Gianh nơi chiếc thuyền đầu tiên của Đoàn 603 xuất phát chở vũ khí vào Nam (1960)
Trong cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước của dân tộc Việt Nam, nếu như đường Hồ Chí Minh trên bộ được ví là “trận đồ bát quái xuyên rừng rậm”, thì đường Hồ Chí Minh trên biển lại gắn liền với hình ảnh những con tàu "không số" đầy bí ẩn giữa đại dương bao la.
Sự ra đời và tồn tại của hai con đường đầy bí ẩn này đã khiến cho giới chức quân sự Hoa Kỳ và chính quyền Cộng hòa miền Nam Việt Nam thời bấy giờ gặp vô vàn khó khăn trong việc ngăn chặn khả năng chi viện của quân đội miền Bắc cho chiến trường miền Nam.
Những con tàu không số trên đường vào chiến trường miền Nam
58 năm đã trôi qua kể từ ngày đường Hồ Chí Minh trên biển được thành lập (23/10/1961 - 23/10/2019). Từ tuyến đường huyền thoại này, vượt qua bão tố phong ba và sự phong tỏa gắt gao của kẻ thù, những con tàu "không số" đã âm thầm vận chuyển thành công hàng trăm nghìn tấn vũ khí, lương thực, thuốc men... chi viện kịp thời cho chiến trường miền Nam, góp phần làm nên đại thắng mùa xuân năm 1975.
Trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cùng với tuyến đường Hồ Chí Minh trên bộ, đường Hồ Chí Minh trên biển đã góp phần chi viện kịp thời cho chiến trường miền Nam, làm nên đại thắng mùa xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, non sông thu về một mối.
Nói về sứ mệnh lịch sử của đường Hồ Chí Minh trên biển, Đại tướng Phùng Quang Thanh, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng đã nhận xét: “Đường Hồ Chí Minh trên biển là con đường nối liền hậu phương lớn miền Bắc với tiền tuyến lớn miền Nam; con đường thể hiện ý chí, khát vọng độc lập tự do và thống nhất Tổ quốc của toàn dân tộc ta."
Đối đầu với Hải quân Mỹ, nguỵ, một lực lượng mạnh hơn ta nhiều lần về vũ khí, trang bị, nhưng bằng ý chí, sức mạnh tinh thần, sự nỗ lực, can trường, lòng quả cảm và được nhân dân chở che, trong suốt 14 năm liên tục (1961-1975), những chiến sĩ bình dị của Đường Hồ Chí Minh trên biển huyền thoại đã vận hành 1.789 chuyến tàu không số, vận chuyển 150.000 tấn vũ khí trang bị và 80 nghìn lượt cán bộ, vượt qua hàng vạn hải lý, khắc phục hơn 400 quả thủy lôi, chống chọi hơn 20 cơn bão, chiến đấu 300 lần với tàu địch, đánh trả 1.200 lần máy bay địch tập kích, bắn rơi 5 chiếc và bắn cháy nhiều tàu, xuồng địch, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Đặc biệt, trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, thực hiện chỉ thị “thần tốc”, “đại thần tốc” của Đại tướng, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp, Đường Hồ Chí Minh trên biển đã thần tốc vận chuyển 130 lượt với 143 chuyến tàu, chở 8.741 tấn vũ khí hạng nặng gồm 50 xe tăng và đại pháo; đưa 18.741 cán bộ, chiến sĩ vượt 65.721 hải lý để kịp tham gia chiến đấu, hiệp đồng tác chiến với cánh quân đường bộ. Những chiến công của tuyến đường huyền thoại trên biển chính là những kỳ tích lịch sử, được làm nên bởi trí tuệ, lòng yêu nước, sức mạnh của ý chí “Không có gì quý hơn độc lập tự do” và khát vọng hòa bình, khát vọng về một ngày mai tươi sáng.
Âm thầm, lặng lẽ chở nặng nghĩa tình, vũ khí trang bị từ miền Bắc đến với miền Nam, Đường Hồ Chí Minh trên biển cũng gánh chịu không ít những tổn thất, hy sinh. Đó là việc bắt buộc phải cho nổ Tàu 143 ở Vũng Rô (2-1965); có hàng chục chuyến tàu xuất bến phải quay về. Trong số 168 con tàu đã ra đi từ năm 1966 đến năm 1972, có 8 con tàu đã phải phá hủy để xóa dấu vết nhằm bảo đảm bí mật tuyệt đối của tuyến đường huyết mạch. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ đặc biệt này, “đã có 117 cán bộ, chiến sĩ hy sinh quên mình trên biển”. Những chiến sĩ: Phan Vinh, Huỳnh Ngọc Trạch, Nguyễn Chánh Tâm, ... và bao đồng chí khác đã vĩnh viễn nằm lại dưới lòng biển bao la, sâu thẳm. Trong chặng vượt biển cuối cùng, các anh đã không thể cùng đồng đội đi trọn quãng đường, ở lại với biển khơi, với sóng gió. Chính các anh cùng đồng đội đã dệt nên huyền thoại bằng tuổi thanh xuân, nhiệt huyết của mình cho ngày toàn thắng. Tên tuổi các anh là những bài ca đi cùng năm tháng; các anh mãi mãi là những người lính Hải quân trên những con tàu đi về phía vầng dương, nhắn nhủ thế hệ trẻ hôm nay tự soi mình và ngẫm về nghĩa vụ, trách nhiệm, tình yêu đối với quê hương, đất nước và biển đảo của Tổ quốc. Tổ quốc và nhân dân đời đời ghi nhớ và tri ân các anh, những chiến sĩ đã làm nên kỳ tích Đường Hồ Chí Minh trên biển.
Vũ Thị Bích Hạnh - Khoa KH Xã hội và Nhân văn
(Sưu tầm và biên soạn)